«این نامه سندی است در تاریخ تا فردا جای هیچ عذری نباشد»
کسی شکی در نقش آمریکا و انگلیس در جریان کودتای ۲۸ مرداد ندارد و بسیاری
از دست اندرکاران کودتا در خاطرات یا مقالات خود، به نقش دو قدرت بزرگ
اعتراف کرده اند.
به گزارش «تابناک»، «سی.ام.وودهاوس» مأمور ارشد
سازمان جاسوسی انگلیس اینتلیجنت سرویس که در مرداد ماه سال ۱۳۳۰ به عنوان
مأمور به ایران آمد و سپس یکی از طراحان توطئه کودتا شد٬ خاطراتش را منتشر
کرده است.
وی به روشنی از توطئه انگلیس پرده برداشته و به نقش خود
در کودتا اعتراف می کند:
«بر خلاف باور عمومی٬ نقشه سرنگونی مصدق٬
نخست توسط وزارت امور خارجه بریتانیا طراحی شد... و این نقشه به وسیله دولت
کارگری بریتانیا به مرحله اجرا گذاشته شد.» (1)
وی همکاران خود را
در ایران برای اجرای این توطئه چنین معرفی می کند:
«برجسته ترین
همکاران ما «رابین زینر» بود که بعدا پروفسور ادیان شرقی در دانشگاه
آکسفورد شد. او چند هفته پیش از من به تهران آمده بود. در زمان جنگ در
ایران کار کرده و ارتباطات بسیار خوبی برقرار کرده بود و حالا به تجدید
آنها مشغول بود. یکی رابطه او با «ارنست پرون» سوئیس که پیشتر معلم شاه و
حالا هم یکی از دوستان نزدیک او بود. دیگر٬ یک خانواده تاجر ثروتمند بود که
دو نفر از آنها برای ما به صورت برادران (رشیدیان) معرفی شده بودند.» (2)
یکی از دست اندرکاران آمریکایی کودتا٬ «کرملیت
روزولت» بود. وی نیز در خاطراتی که در همین زمینه منتشر کرده، جزییاتی را
فاش می کند:
«نام رمز عملیات آژاکس بود... سیا نام رمز را برای شناسایی عملیات خلاف و خاص به کار می برد. قصد از برنامه آژاکس یک اقدام مشترک بود. این برنامه٬ شاه ایران٬ وینستون چرچیل نخست وزیر انگلیس٬ آنتونی ایدن وزیر امور خارجه٬ آیزنهاور رئیس جمهور وقت آمریکا٬ جان فاستر دالس وزیر امور خارجه و سیا را در بر می گرفت. مقصود این اتحاد بر انداختن نخست وزیر ایران٬ دکتر محمد مصدق بود» (3)
البته نباید فراموش کرد که دخالت عوامل خارجی، یکی از عوامل رخداد این کودتاست، چرا که یکسری عوامل داخلی نیز یاری دهنده این موضوع بوده اند.
بنا بر این گزارش، کودتا مصادف بود با گذشت بیش از دو سال از حکومت مصدق و وضعیت نابسامان اقتصادی و سیاسی به شدت موجب دلسردی مردم شده بود. اشتباه جبهه ملی در کنار گذاشتن آیت الله کاشانی، رفتاری مهم در بی تفاوتی مردم نسبت به دولت مصدق بود و شکی نیست که درصد مهمی از مردم ایران تابع عالمان مذهبی خود بودند و در آن روز آیت الله کاشانی، مظهر روحانیت سیاسی بود که مومنان حساس به مسائل سیاسی از او پیروی می کردند و اینک جبهه ملی رودر روی او ایستاده بود.
در روز بیست و هفتم مرداد، آیت الله کاشانی در نامه‌ای به دکتر مصدق او را از شرایط جدیدی که کودتاچیان تدارک دیده بودند، آگاه ساخت و از او خواست با همکاری با او تصمیمات لازم برای جلوگیری از کودتا را تدارک ببیند که دکتر مصدق در پاسخ نامه، آیت‌الله کاشانی را از دخالت در رخدادهای آینده منع کرد.
آیت الله کاشانی در این نامه با یادآوری مظالمی که به او و یارانش شده تعطیلی مجلس توسط مصدق را به یادش می آورد. لب مطلب نامه که پیش بینی آیت الله کاشانی را در تاریخ ثبت کرده است:
«نام رمز عملیات آژاکس بود... سیا نام رمز را برای شناسایی عملیات خلاف و خاص به کار می برد. قصد از برنامه آژاکس یک اقدام مشترک بود. این برنامه٬ شاه ایران٬ وینستون چرچیل نخست وزیر انگلیس٬ آنتونی ایدن وزیر امور خارجه٬ آیزنهاور رئیس جمهور وقت آمریکا٬ جان فاستر دالس وزیر امور خارجه و سیا را در بر می گرفت. مقصود این اتحاد بر انداختن نخست وزیر ایران٬ دکتر محمد مصدق بود» (3)
البته نباید فراموش کرد که دخالت عوامل خارجی، یکی از عوامل رخداد این کودتاست، چرا که یکسری عوامل داخلی نیز یاری دهنده این موضوع بوده اند.
بنا بر این گزارش، کودتا مصادف بود با گذشت بیش از دو سال از حکومت مصدق و وضعیت نابسامان اقتصادی و سیاسی به شدت موجب دلسردی مردم شده بود. اشتباه جبهه ملی در کنار گذاشتن آیت الله کاشانی، رفتاری مهم در بی تفاوتی مردم نسبت به دولت مصدق بود و شکی نیست که درصد مهمی از مردم ایران تابع عالمان مذهبی خود بودند و در آن روز آیت الله کاشانی، مظهر روحانیت سیاسی بود که مومنان حساس به مسائل سیاسی از او پیروی می کردند و اینک جبهه ملی رودر روی او ایستاده بود.
در روز بیست و هفتم مرداد، آیت الله کاشانی در نامه‌ای به دکتر مصدق او را از شرایط جدیدی که کودتاچیان تدارک دیده بودند، آگاه ساخت و از او خواست با همکاری با او تصمیمات لازم برای جلوگیری از کودتا را تدارک ببیند که دکتر مصدق در پاسخ نامه، آیت‌الله کاشانی را از دخالت در رخدادهای آینده منع کرد.
آیت الله کاشانی در این نامه با یادآوری مظالمی که به او و یارانش شده تعطیلی مجلس توسط مصدق را به یادش می آورد. لب مطلب نامه که پیش بینی آیت الله کاشانی را در تاریخ ثبت کرده است:
«...همان طور که گفتم، آمریکا ما را در گرفتن
نفت از انگلیسی‌ها کمک کرد حالا به صورت ملی و دنیاپسندی می‌خواهد
به دست جنابعالی این ثروت ما را به چنگ آورد و اگر واقعاً با
دیپلماسی نمی‌خواهید کنار بروید، این نامه من سندی است در تاریخ
ملت ایران که من شما را با وجود همه بدی‌های خصوصی‌تان نسبت به
خودم از وقوع حتمی یک کودتا توسط زاهدی که مطابق با نقشه‌های خود
شماست، آگاه کردم که فردا جای هیچ گونه عذری نباشد...»
گزارش دکتر غلامحسین صدیقی، وزیر کشور دولت دکتر مصدق از خواندنی‌ترین گزارش‌های کودتاست. وی از نزدیکترین دوستان مصدق بود که حوادث و حال و هوای کابینه دکتر مصدق و چگونگی واکنش آنها در برابر کودتا را چنین توصیف می‌کند:
«صبح زود روز ۲۸ مرداد دکتر مصدق من را خواست تا راجع به رفراندوم شورای سلطنت تصمیم‌گیری کنیم و پس از آن، موضوع را با تیمسار ریاحی رئیس ستاد ارتش در میان گذاشته تا با بی‌سیم ارتش به فرمانداران و استانداران ابلاغ شود... ناگهان رئیس اداره آمار وارد اطاق شد گفتند: دسته‌ای از مردم شعار «زنده باد شاه» می‌گویند و شعار‌هایی در ضد دولت می‌‌‌دهند. عده‌ای پاسبان نیز با آنها هماهنگی می‌کردند. در میدان سپه نیز وضع چنین بود.
بعد به سرتیپ «مدبر» رئیس شهربانی تلفن کردم و راجع به حضور پاسبان‌ها پرسیدم، متوجه شدم که تجاهل می‌کند. در همین موقع، تیمسار ریاحی تلفن کردند که نخست وزیر دستور دادند حکم ریاست شهربانی به نام سرتیپ شاهنده صادر کنید... من حکم را امضا کردم. تظاهرات در شهر و مناطق گوناگون ادامه داشت.
گزارش دکتر غلامحسین صدیقی، وزیر کشور دولت دکتر مصدق از خواندنی‌ترین گزارش‌های کودتاست. وی از نزدیکترین دوستان مصدق بود که حوادث و حال و هوای کابینه دکتر مصدق و چگونگی واکنش آنها در برابر کودتا را چنین توصیف می‌کند:
«صبح زود روز ۲۸ مرداد دکتر مصدق من را خواست تا راجع به رفراندوم شورای سلطنت تصمیم‌گیری کنیم و پس از آن، موضوع را با تیمسار ریاحی رئیس ستاد ارتش در میان گذاشته تا با بی‌سیم ارتش به فرمانداران و استانداران ابلاغ شود... ناگهان رئیس اداره آمار وارد اطاق شد گفتند: دسته‌ای از مردم شعار «زنده باد شاه» می‌گویند و شعار‌هایی در ضد دولت می‌‌‌دهند. عده‌ای پاسبان نیز با آنها هماهنگی می‌کردند. در میدان سپه نیز وضع چنین بود.
بعد به سرتیپ «مدبر» رئیس شهربانی تلفن کردم و راجع به حضور پاسبان‌ها پرسیدم، متوجه شدم که تجاهل می‌کند. در همین موقع، تیمسار ریاحی تلفن کردند که نخست وزیر دستور دادند حکم ریاست شهربانی به نام سرتیپ شاهنده صادر کنید... من حکم را امضا کردم. تظاهرات در شهر و مناطق گوناگون ادامه داشت.
ساعت یازده نخست وزیر تلفن کردند که حکم را به نام
سرتیپ محمد دفتری که فرمانداری نظامی بر عهده اوست، صادر کنید تا حکم را
صادر کنم. سرتیپ دفتری در شهربانی حضور یافت... تظاهرات به جلوی وزارت کشور
کشیده شد... ساعت پانزده وارد منزل نخست وزیر شدم دیدم جمعی همه در حال
انتظار و تفکر نشسته‌اند دکتر مصدق پرسید: اوضاع چگونه است؟ گفتم: اوضاع
خوب نیست... پس از چند دقیقه رئیس شهربانی و فرماندار نظامی سرتیپ دفتری به
نخست وزیر تلفن کرد که «اعلامیه حمایت از شاه صادر نماید» در اطاق دیگر
آقایان کاظم حسیبی، سید علی شایگان، احمد رضوی و حسین فاطمی نشسته و یا
دراز کشیده بودند. بعد اعلام کردند مخالفین رادیو را اشغال کردند و مهدی
میراشرافی و پیراسته سخنرانی می‌کردند بعد... حال آقای نخست وزیر به هم
خورده و به شدت گریه می‌کردند.
با تشدید تیراندازی، مهندس رضوی ملحفه‌ای را به علامت تسلیم بیرون برد و بر بام نصب کردند.»
و اما هزینه های کودتا...
شاه در یک اعتراف صادقانه یا احمقانه که تلاش می کند هزینه کودتا را کم نشان دهد٬ می گوید:
«بعضی گفته اند انگلستان و به ویژه ایالت متحده آمریکا از نظر مالی به سرنگونی مصدق کمک کرده اند. در این مورد، مدارک دقیقی وجود دارد که ثابت می کند سازمان سیا در آن زمان بیش از ۶۰۰۰۰ دلار خرج نکرده بود.» اشرف نیز این موضوع را تأیید می کند. (4)
اما اسنادی که به تازگی در سیا منتشر شده، نشان می دهد مبلغ یک میلیون دلار برای برای عملیات سرنگونی مصدق تخصیص داده اند. (5)
با تشدید تیراندازی، مهندس رضوی ملحفه‌ای را به علامت تسلیم بیرون برد و بر بام نصب کردند.»
و اما هزینه های کودتا...
شاه در یک اعتراف صادقانه یا احمقانه که تلاش می کند هزینه کودتا را کم نشان دهد٬ می گوید:
«بعضی گفته اند انگلستان و به ویژه ایالت متحده آمریکا از نظر مالی به سرنگونی مصدق کمک کرده اند. در این مورد، مدارک دقیقی وجود دارد که ثابت می کند سازمان سیا در آن زمان بیش از ۶۰۰۰۰ دلار خرج نکرده بود.» اشرف نیز این موضوع را تأیید می کند. (4)
اما اسنادی که به تازگی در سیا منتشر شده، نشان می دهد مبلغ یک میلیون دلار برای برای عملیات سرنگونی مصدق تخصیص داده اند. (5)
نکته جالب توجه دیگر، مقدار پولی است که دکتر امینی
پس از صدارت در وزارت اقتصاد و دارایی ـ پس از کودتا ـ برای سامان دادن!
به وضع اقتصاد از زاهدی درخواست می کند که آیزنهاور به عنوان اقدام عاجلی
برای تخفیف بحران اقتصادی در تاریخ ۵ سپتامبر ۱۹۵۳ (چهاردهم شهریور۱۳۳۲)٬
با تقاضای سپهبد زاهدی مبنی بر ۴۵ میلیون دلار کمک اضطراری به ایران موافقت
نمود.
«دو روز بعد ویلیام وارن٬ رئیس اصل ۴٬ یادداشتی به دکتر امینی نوشت که در آن نحوه پرداخت و استفاده از کمک اضطراری دولت آمریکا مشخص شده بود. دکتر امینی با امضای این یادداشت به آن صورتِ موافقت نامه داد! فردای آن روز وارن به دیدار دکتر امینی آمد و چکی به مبلغ ۵۴۰۰۰۰۰ دلار، صادره از خزانه داری ایالات متحده به او تسلیم کرد. امینی این چک را که نخستین قسط کمک مالی آمریکایی ها به دولت سپهبد زاهدی بود، به بانک ملی فرستاد و بلافاصله مبلغ ۵۰۸۰۰۰۰۰۰ ریال به حساب وزارت دارایی واریز شد.» (6)
این کمک مالی را نیز می توان به عنوان هزینه های بعدی کودتا مورد برسی قرار داد. به هر حال، حفظ کودتا از انجام کودتا مشکل تر می نماید.
پی نوشت ها:
1. سی.ام.وودهاوس٬ عملیات چکمه٬ ترجمه فرحناز شکوری٬ نور٬ ۱۳۶۷٬ ص۲۲.
2. همان.
3. کرمیت روزولت٬ کودتا در کودتا٬ ص۶.
4. اشرف پهلوی٬ من و برادرم٬ ص۲۵۹.
5. اسناد محرمانه سیا درباره عملیات سرنگونی دکتر مصدق٬ ترجمه حمید احمدی٬ ص۳۱.
6. بر بال بحران، خاطرات دکتر علی امینی٬ نوشته ایرج امینی٬ نشر ماهی٬ ص۱۰۴.
«دو روز بعد ویلیام وارن٬ رئیس اصل ۴٬ یادداشتی به دکتر امینی نوشت که در آن نحوه پرداخت و استفاده از کمک اضطراری دولت آمریکا مشخص شده بود. دکتر امینی با امضای این یادداشت به آن صورتِ موافقت نامه داد! فردای آن روز وارن به دیدار دکتر امینی آمد و چکی به مبلغ ۵۴۰۰۰۰۰ دلار، صادره از خزانه داری ایالات متحده به او تسلیم کرد. امینی این چک را که نخستین قسط کمک مالی آمریکایی ها به دولت سپهبد زاهدی بود، به بانک ملی فرستاد و بلافاصله مبلغ ۵۰۸۰۰۰۰۰۰ ریال به حساب وزارت دارایی واریز شد.» (6)
این کمک مالی را نیز می توان به عنوان هزینه های بعدی کودتا مورد برسی قرار داد. به هر حال، حفظ کودتا از انجام کودتا مشکل تر می نماید.
پی نوشت ها:
1. سی.ام.وودهاوس٬ عملیات چکمه٬ ترجمه فرحناز شکوری٬ نور٬ ۱۳۶۷٬ ص۲۲.
2. همان.
3. کرمیت روزولت٬ کودتا در کودتا٬ ص۶.
4. اشرف پهلوی٬ من و برادرم٬ ص۲۵۹.
5. اسناد محرمانه سیا درباره عملیات سرنگونی دکتر مصدق٬ ترجمه حمید احمدی٬ ص۳۱.
6. بر بال بحران، خاطرات دکتر علی امینی٬ نوشته ایرج امینی٬ نشر ماهی٬ ص۱۰۴.
سلام خسته نباشید
بهتون تبریک می گم وبلاگ جالب و پر محتوایی دارید
به وبلاگ ما هم سری بزنید و نظرتونو بگید خوشحالمون می کنید
[گل]